Procedura

Organy piszczałkowe – procedury związane z budową nowego instrumentu, translokacją używanego lub restauracją/remontem/czyszczeniem organów znajdujących się w parafiach Archidiecezji Krakowskiej.

a. Budowa nowego instrumentu

Budowa nowego instrumentu może wydawać się najdroższą z opcji, ale daje największe możliwości dopasowania brzmienia instrumentu do wnętrza. Dlaczego jest to takie ważne? Ponieważ w przeciwieństwie do dawnej (przedwojennej) architektury kościołów, obecne plany świątyń nie są projektowane z myślą o optymalny kształt bryły oraz materiałów budowlanych, tj. taki, który zapewni bardzo dobrą akustykę. W związku z tym translokacja instrumentów używanych może przysparzać wielu problemów – oczywiście, organy będą grały, ale ich jakość brzmieniowa może pozostawiać dużo do życzenia. Instrument nowy, odpowiednio serwisowany, może służyć parafii przez wieki, a obecny stan XXI-wiecznych badań organologicznych pozwala zbliżyć styl brzmieniowy instrumentów do wybranych wzorców historycznych. Podkomisja ds. budownictwa organowego służy nieodpłatną poradą na wszelkich etapach działań związanych z budową nowego instrumentu:
1- Spotkanie wstępne z proboszczem, oględziny świątyni, wykonanie pomiarów przestrzennych akustycznych
2- Przekazanie proboszczowi listy polecanych polskich i zagranicznych firm organmistrzowskich wraz z listem przewodnim. Proboszcz wysyła wg własnego uznania list z zaproszeniem do wzięcia udziału konkursu na budowę organów wg założeń wynikających z wcześniej dokonanych pomiarów
3- Organmistrzowie przyjeżdżają i oglądają przestrzeń i/lub wysyłają swoje projekty
4- Podkomisja ds. budownictwa organowego dokonuje szczegółowej analizy ofert, biorąc pod uwagę kilkanaście właściwości projektów
5- Spotkanie z proboszczem oraz przedstawienie mu najlepszych ofert
6- Zaproszenie wybranych firm do drugiego etapu konkursu, rozmowa z firmami w obecności komisji
7- Wybór firmy przez inwestora (proboszcza)
8- Podpisanie umowy
9- Nadzór podkomisji nad budową organów
10- Odbiór organów przez inwestora wraz z podkomisją w obecności proboszcza
11- Wydanie protokołu dla proboszcza o odbiorze organów, od tego momentu możliwe jest zaproszenie biskupa oraz poświęcenie organów

b. Strojenie/restauracja/czyszczenie instrumentu

Należy rozróżnić kilka pojęć. Strojenie organów to skorygowanie wielkości drgań słupa powietrza w piszczałkach z określonym wzorcem. O ile o strój głosów językowych powinni dbać organiści (zaleca się przeszkolenie ich w tym kierunku oraz przeprowadzanie regularnych korekt głosów językowych), o tyle strojeniem piszczałek labialnych powinni zajmować się profesjonalni organmistrzowi, zbyt bowiem często spotyka się w organach naszej diecezji ślady prób strojenia bez odpowiednich narzędzi lub zagniatania piszczałek w palcach. Sprawdzenie stroju organów wraz z korektą powinno się dokonywać co roku. Natomiast czyszczenie organów to czynność niezbędna dla utrzymania właściwego stanu technicznego instrumentu w kontekście jego użytku przez dziesiątki lub setki lat. Oprócz wspomnianych corocznych przeglądów, mających na celu korektę stroju instrumentu, naprawę drobnych usterek, naoliwienia silnika dmuchawy i zdiagnozowanie ogólnego stanu organów, zaleca się przeprowadzenie co 10-15 lat gruntownego czyszczenia. Pozwoli ono usunąć warstwę kurzu, tym samym przyczyni się do polepszenia brzmienia instrumentu i zmniejszy koszty prac restauracyjnych w przyszłości. Należy rozróżnić również pojęcie drobnego remontu, przeprowadzanego z reguły na miejscu, od profesjonalnej restauracji, która przeprowadzana jest w systemie warsztatowym i obejmuje o wiele większy zakres czynności i dotyczy wszystkich niezbędnych podzespołów organowych. Bardzo złudne jest przeświadczenie, że remonty należy wykonywać za jak najmniejsze pieniądze – de facto mniejszy zakres prac za mniejsze pieniądze w większej skali czasowej prowadzi do częstszych remontów lub o wiele bardziej kosztownego remontu generalnego po kilku/kilkunastu latach stosowania rozwiązań tymczasowych.
Podkomisja ds. budownictwa organowego służy nieodpłatną poradą na wszelkich etapach działań związanych z budową nowego instrumentu:
1- Spotkanie wstępne z proboszczem, oględziny organów, wykonanie dokumentacji technicznej i fotograficznej
2- Przekazanie proboszczowi listy polecanych polskich i zagranicznych firm restauracyjnych wraz z listem przewodnim. Proboszcz wysyła wg własnego uznania list z zaproszeniem do wzięcia udziału konkursu na remont organów wg założeń określonych przez komisję.
3- Organmistrzowie przyjeżdżają i dokonują oględzin organów. Na tej podstawie tworzą i wysyłają do ks. proboszcza oferty (zawierające: proponowany zakres prac, rozbicie tego zakresu na roboczogodziny restauracji każdego podzespołu [wiatrownice, system powietrzny, stół gry, piszczałki, etc.], okres gwarancji, zakres używanych materiałów, ewentualnie możliwość rozbicia prac na etapy lub wariantowość oferty), który przekazuje je podkomisji.
4- Podkomisja ds. budownictwa organowego dokonuje szczegółowej analizy ofert, biorąc pod uwagę kilkanaście właściwości ofert.
5- Spotkanie z proboszczem oraz przedstawienie mu najlepszych ofert
6- Możliwe jest zaproszenie wybranych firm do drugiego etapu konkursu, rozmowa z firmami w obecności komisji
7- Wybór firmy przez inwestora (proboszcza)
8- Podpisanie umowy
9- Nadzór podkomisji nad procesem restauracji organów
10- Komisyjny odbiór organów po restauracji wraz z wykonaną przez organmistrza dokumentacją powykonawczą

c. Translokacja używanych instrumentów
Translokacja organów piszczałkowych wydaje się być najlepszą i najbardziej rozsądną opcją dla parafii, w których brakuje funduszy na organy nowe (należy też pamiętać, że budowa organów nowych może zostać rozłożona na wiele lat i być przeprowadzana w etapach, w których pierwszy etap pozwoli na użycie organów w funkcji animacji liturgii). Kryje się w tym jednak haczyk – znane przysłowie mówi, że zagraniczny sprzedawca płacze przy sprzedaży aut do Polski, podobnie jest z organami. Organy powstałe w Niemczech w latach 1950-1990 wyrosły na bazie manifestu organologów związanych z ideami totalitarnymi po dojściu nazistów do władzy w 1933 r. Poprzez zerwanie z wielowiekową tradycją organmistrzowską utworzono styl budownictwa, który wprowadził rozwiązania techniczne błędne w stosunku do tradycji, które w połączeniu z użyciem niskobudżetowych zamienników materiałowych i technologicznych, doprowadziły do powstania brzmień mało śpiewnych, niesamowicie szklistych. Świadomość nikłych walorów estetycznych tego rodzaju organów w bardzo wielu przypadkach skłoniły parafie zachodnie do wybudowania organów nowych, a sprzedaży tych z okresu 1950-1990. Niestety wiele z tych konstrukcji o nikłych walorach brzmieniowych trafia do Polski. Jednocześnie warto zaznaczyć, że nie każde organy pochodzące z Niemiec z tego czasu są instrumentem bezwartościowym – organy wykonane z dobrych materiałów, wybudowane w sposób solidny, przy odpowiedniej przebudowie systemu powietrznego mogą być zintonowane w sposób estetyczny, będąc tym samym pewnego rodzaju wartościowym zamiennikiem organów nowych w biedniejszych parafiach. Każdy instrument jest jednak inny, dlatego podkomisja ds. budownictwa organowego służy nieodpłatną poradą na wszelkich etapach działań związanych z translokacją instrumentu używanego:
1- Spotkanie wstępne z proboszczem, oględziny chóru organowego, wykonanie pomiarów oraz dokumentacji fotograficznej miejsca docelowego
2- Przekazanie proboszczowi listy polecanych polskich i zagranicznych firm zajmujących się translokacją wraz z listem przewodnim. Proboszcz wysyła wg własnego uznania list z prośbą o nadesłanie ofert organów używanych wg dokonanych pomiarów przestrzennych.
3- Po otrzymaniu przez ks. proboszcza ofert, podkomisja ds. budownictwa organowego dokonuje ich analizy
4- Oględziny instrumentu na miejscu – sugeruje się wyjazd z przynajmniej jednym członkiem podkomisji do miejsca docelowego w celu oględzin oferowanego instrumentu. Warto przypomnieć, że organmistrz, który chce dokonać translokacji, z reguły będzie postrzegał takie prace jako możliwy zarobek, dlatego też jego zdanie może nie być do końca obiektywne
5- Wydanie opinii przez komisję na temat oferowanego instrumentu
6- Podjęcie decyzji przez proboszcza
7- Nadzór podkomisji nad procesem translokacji, ew. remontu, intonacji organów
8- Komisyjny odbiór organów po przenosinach wraz z wykonaną przez organmistrza dokumentacją powykonawczą